پوکی استخوان، از جمله بیماری های مرتبط با استخوانها و مفاصل است که به مرور زمان موجب ضعف در استخوانها شده و آنها را مستعد شکستگی های ناگهانی و غیرمنتظره می کند. این بیماری اغلب بدون هیچ علامت یا درد پیشرفت می کند و تا زمانی که استخوان ها شکسته نشوند، شناسایی نمی شود. برای آشنایی بیشتر با پوکی استخوان، روشهای جلوگیری از ابتلا به این بیماری و درمان آن، در ادامه این مطلب همراه ما باشید.
پوکی استخوان چیست؟
پوکی استخوان بیماری است که در اثر ضعیف شدن استخوانها ایجاد می شود. بیماری که در نهایت موجب شکستگی ناگهانی مفاصل و استخوانهای فرد می شود. به عبارتی میتوان گفت که پوکی استخوان نشانه کاهش تراکم و استحکام استخوانها است. این بیماری اغلب بدون هیچ علامت یا درد ایجاد می‌شود و معمولاً تا زمانی که استخوانهای ضعیف شده در اثر کوچکترین ضربه بشکنند، مشخص نمی شود. بر اساس مطالعات انجام شده، بیشتر شکستگی های ناشی از بیماری پوکی استخوان، در لگن، مچ دست و ستون فقرات اتفاق می افتد.
چه کسانی به پوکی استخوان مبتلا می شوند؟
مطالعات نشان میدهند که در سراسر جهان، حدود 200 میلیون نفر به پوکی استخوان مبتلا می شوند. اگرچه پوکی استخوان هم در مردان و زنان رخ می دهد، با این حال زنان چهار برابر بیشتر از مردان در معرض ابتلا به این بیماری هستند. بر اساس آزمایش های انجام شده، بعد از 50 سالگی، از هر دو زن یک نفر و از هر چهار مرد یک نفر در طول زندگی خود دچار شکستگی ناشی از پوکی استخوان می شوند. از جمعیت مورد بررسی قرار گرفته، 30 درصد تراکم استخوان پایینی دارند که آنها را در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان قرار می دهد؛ این وضعیت استئوپنی نامیده می شود. متاسفانه این آزمایش ها نشان میدهند که بیش از دو میلیون شکستگی در استخوانها، به دلیل پوکی استخوان اتفاق می افتد. با این حال جای نگرانی نیست، زیرا با انجام برخی از اقدامات خاص، میتوان از بروز بیماری پوکی استخوان و سرعت تحلیل رفتن تراکم آنها، جلوگیری کرد.
چه چیزی باعث پوکی استخوان می شود؟
همانطور که احتمالا میدانید، استخوانها از بافت های زنده و در حال رشد ساخته شده اند. به نوعی متوان داخل استخوانهای سالم را به یک اسفنج تشبیه کرد. به این ناحیه استخوان ترابکولار می گویند؛ یک پوسته بیرونی از استخوان متراکم که در اطراف استخوان اسفنجی پیچیده می شود. به پوسته سخت استخوان قشر مغز گفته می شود. هنگامی که پوکی استخوان رخ می دهد، تعداد “سوراخها” در “اسفنج” بزرگتر و بیشتر شده که باعث ضعیف شدن داخل استخوان می شود. این موضوع باعث آسیب دیدن سایز اندامهای بدن می شود، زیرا استخوانها وظیفه حمایت و محافظت از این اندامها را دارند.
استخوانها منبع اصلی برای ذخیره کلسیم و سایر مواد معدنی هستند. زمانی که بدن به کلسیم نیاز داشته باشد، تجزیه شده و استخوانها بازسازی می شود. این فرآیند که بازسازی استخوان نامیده می شود، کلسیم مورد نیاز بدن را تامین می کند و در عین حال استخوان ها را قوی نگه می دارد. تا حدود 30 سالگی، به طور معمول بیشتر از آنچه که از دست می دهید، استخوان ساخته می شود. پس از 35 سالگی، تجزیه سریعتر از تشکیل استخوان اتفاق می افتد، که باعث از بین رفتن تدریجی توده استخوانی می شود. بنابراین اگر پوکی استخوان دارید، توده استخوانی را با سرعت بیشتری از دست می دهید. به عنوان مثال پس از یائسگی، سرعت تجزیه استخوان با سرعت بیشتری اتفاق می افتد.
علائم پوکی استخوان چیست؟
به طور معمول، پوکی استخوان هیچ علامتی خاصی ندارد. به همین دلیل است که گاهی به آن بیماری خاموش نیز می گویند. با این حال برخی از علائمی که احتمالا نشانه پوکی استخوان هستند، عبارتند از:
- کوتاه شدن قد به مرور زمان (معمولا حدود 3 سانتی متر از قد فرد کم می شود.)
- تغییر در وضعیت بدن (خم شدن بدن به سمت جلو)
- تنگی نفس (ظرفیت کمتر ریه به دلیل فشرده شدن دیسک)
- شکستگی استخوان
- احساس درد در قسمت پایین کمر
چه کسانی در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان هستند؟
جنسیت و سن، از جمله مهمترین عواملی هستند که خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می دهند. به همین دلیل، زنان بالای 50 سال یا زنان یائسه بیشتر از دیگران در مغرض ابتلا به این بیماری هستند. زنان در 10 سال اول پس از ورود به یائسگی دچار تحلیل سریع استخوانها می‌شوند، زیرا یائسگی تولید استروژن را کند می‌کند؛ هورمونی که از تحلیل بیش از حد استخوان محافظت می‌کند. با این حال شاید تعجب کنید اگر بدانید مردان بالای 50 سال بیشتر در معرض شکستگی استخوان ناشی از پوکی استخوان هستند تا سرطان پروستات!
بر اساس بررسی های انجام شده، سالانه حدود 80 هزار مرد دچار شکستگی لگن به دلیل پوکی استخوان می شوند. متاسفانه تعداد مردانی که به دلیل جان خود را از دست میدهند به طور قابل توجهی از زنان بیشتر است.
علاوه بر این موارد، خطر ابتلا به پوکی استخوان با قومیت فرد نیز مرتبط است. زنان قفقازی و آسیایی بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستند. مطالعات نشان میدهند که زنان آفریقایی-آمریکایی بیشتر از زنان سفیدپوست پس از شکستگی لگن جان خود را از دست می دهند.
ساختار استخوانها و وزن فرد، از جمله مواردی هستند که خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش میدهند. افراد ریزه اندام و لاغر در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به پوکی استخوان هستند، زیرا استخوان کمتری برای از دست دادن نسبت به افرادی با وزن بیشتر و بدن بزرگتر دارند.
سابقه خانوادگی نیز در خطر پوکی استخوان نقش دارد. اگر والدین یا پدربزرگ و مادربزرگ شما علائمی از پوکی استخوان، مانند شکستگی لگن پس از یک زمین خوردن جزئی داشته اند، ممکن است خطر ابتلا به این بیماری در شما هم وجود داشته باشد.
در نهایت، برخی از شرایط پزشکی و مصرف داروها خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می دهند. اگر هر یک از شرایط زیر را دارید یا داشته اید، که برخی از آنها به سطح نامنظم هورمون مربوط می شود، بهتر است که سریعتر به پزشک متخصص مراجعه کنید:
- پرکاری تیروئید، پاراتیروئید یا غدد فوق کلیوی.
- سابقه جراحی کاهش وزن یا پیوند عضو.
- درمان هورمونی برای سرطان سینه یا پروستات یا سابقه پریود نشدن.
- بیماری سلیاک یا بیماری التهابی روده.
- بیماری های خونی مانند مولتیپل میلوما.
مصرف برخی از داروها عوارض جانبی ایجاد می کنند که ممکن است در نهایت موجب آسیب دیدن استخوانها شده و منجر به پوکی استخوان شود. به عنوان مثال استروئیدها، داروهای درمان سرطان سینه و داروهایی برای درمان تشنج استفاده می شوند. بنابراین اگر از این داروها استفاده می کنید، حتما با پزشک خود در خصوص خطر ابتلا به پوکی استخوان صحبت کنید.
برای کاهش خطر ابتلا به این بیماری، موارد زیر را در نظر داشته باشید:
- عادات غذایی: اگر بدن شما کلسیم و ویتامین D کافی نداشته باشد، احتمال ابتلا به پوکی استخوان بیشتر خواهد بود.
- سبک زندگی: افرادی که سبک زندگی کم تحرک (غیرفعال) دارند بیشتر در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستند.
- مصرف دخانیات: سیگار خطر شکستگی را افزایش می دهد.
- مصرف الکل: مصرف دو بار نوشیدنی در روز (یا بیشتر) خطر ابتلا به پوکی استخوان را افزایش می دهد.
پوکی استخوان چگونه تشخیص داده می شود؟
آزمایش‌های تراکم مواد معدنی استخوان (BMD)، رایجترین آزمایشهایی هستند که برای تشخیص پوکی استخوان تجویز می شوند. در این آزمایش از اشعه ایکس با مقادیر بسیار کمی انرژی تابشی برای تعیین میزان محکم بودن استخوان های ستون فقرات، لگن یا مچ دست استفاده می شود. اشعه ایکس معمولی، زمانی پوکی استخوان را تشخیص می دهد که بیماری به میزان زیادی پیشرفت کرده باشد. تمام زنان بالای 65 سال باید آزمایش تراکم استخوان انجام دهند.
پوکی استخوان چگونه درمان می شود؟
به طور معمول برای درمان پوکی استخوان از روش های درمانی همچون ورزش، مکمل های ویتامین، مواد معدنی و برخی از داروهای خاص استانده می شود. روشهای درمانی همچون ورزش و مکملها اغلب برای کمک به پیشگیری از پوکی استخوان پیشنهاد می‌شوند.
دسته های مختلفی از داروها برای درمان پوکی استخوان استفاده می شوند. بهترین روش درمان، بسته به شرایط فیزیکی هر فرد، متفاوت است و نمیتوان یک درمان کلی را برای همه افراد بهترین تعیین کرد. رایج ترین داروهای مورد استفاده برای درمان پوکی استخوان بیس فسفونات ها نامیده می شوند. این دسته از داروها معمولا به صورت خوارکی یا تزریقی مصرف می شوند. برخی از این داروها عبارت هستند از:
- فوسامکس
- بونیوا
- اکتونل
هورمون درمانی
این درمان شامل استروژن و تستوسترون است. متأسفانه استروژن درمانی با افزایش خطر لخته شدن خون، بیماری قلبی و انواع خاصی از سرطان نیز مرتبط است. در مقابل، مردانی که از سطح هورمونهای مردانگی کمی دارند، درمان با تستوسترون برای افزایش تراکم استخوان آنها توصیه می شود.
روشهای درمان غیر دارویی پوکی استخوان
از آنجایی که داروهای پوکی استخوان می توانند عوارض جانبی داشته باشند، احتمالا انتخاب شما برای درمان پوکی اسنخوان، روشهای غیر دارویی و طبیعی باشد. مصرف چندین مکمل مانند شبدر قرمز، سویا و کوهوش سیاه ممکن است برای کمک به شرایط فیزیکی و سلامتی شما مفید باشند. با این حال، قبل از استفاده از این مکمل ها، حتما با پزشک یا داروساز خود صحبت کنید؛ زیرا:
- برخی از مطالعات نشان میدهند که مصرف این داروها به درمان پوکی استخوان کمک زیادی نمی کند.
- ممکن است که مصرف این مکملها عوارض جانبی داشته و با داروهایی که مصرف می کنید تداخل داشته باشد.
چگونه می توان از پوکی استخوان جلوگیری کرد؟
برای جلوگیری از ابتلا به پوکی استخوان، باید مراقب رژیم غذایی و سبک زندگی خود باشید. علاوه بر این، هورمون درمانی برای جبران هورمونهای از دست رفته نیز در زنان یائسه، درمان تکمیلی است که به جلوگیری از ابتلا به این بیماری کمک زیادی می کند.
رژیم غذایی
برای داشتن استخوانهایی سالم و قوی، به یک رزیم غذایی سرشار از کلسیم نیاز دارید. یک فنجان شیر بدون چربی یا یک درصد چربی حاوی 300 میلی گرم کلسیم است. علاوه بر محصولات لبنی، دیگر منابع خوب کلسیم ماهی سالمون با استخوان، ساردین، کلم پیچ، کلم بروکلی، آب میوه ها و نان های غنی شده با کلسیم، انجیر خشک و مکمل های کلسیم است. در حالت کلی، بهتر است که برای تامین کلسیم مورد نیاز، از غذا و نوشیدنی های طبیعی استفاده کنید.
با این حال اگر تصمیم دارید از مکملهای کلسیم استفاده کنید، باید روزانه حداکثر 500 میلی گرم کلسیم مصرف کنید. زیرا بر اساس بررسی های انجام شده بدن در طی یک روز بیشتر از این مقدرا را جذب نمی کند.
مقدار توصیه شده مصرف روزانه کلسیم
| سن و جنسیت | مقدار مصرفی |
| بزرگسالان، 19-50 سال | 1000 میلی گرم |
| مردان بالغ، 51-70 سال | 1000 میلی گرم |
| زنان بالغ، 51-70 سال | 1200 میلی گرم |
| بزرگسالان، 71 سال و بالاتر | 1200 میلی گرم |
| زنان جوان باردار و شیرده | 1300 میلی گرم |
| زنان بزرگسال باردار و شیرده | 1000 میلی گرم |
در کنار مصرف مکمل های کلسیم، حتما از ویتامین D هم استفاده کنید. زیرا این ویتامین توانایی بدن را برای جذب کلسیم افزایش می دهد. ویتامین D را می توان از قرار گرفتن در معرض نور خورشید چند بار در هفته یا با نوشیدن شیر غنی شده به دست آورد.
مقدار توصیه شده مصرف روزانه ویتامین D
| سن | مقدار مصرفی |
| نوزادان 0-6 ماه | 400 واحد UI |
| نوزادان 6-12 ماه | 400 واحد UI |
| 1-3 سالگی | 600 واحد UI |
| 4-8 سالگی | 600 واحد UI |
| 9-70 سالگی | 800 واحد UI |
| بیشتر از 70 سال | 800 واحد UI |
سبک زندگی
با داشتن یک سبک زندگی سالم، میتوانید سرعت از بین رفتن استخوانها را کم کنید. برای شروع بهتر است که یک برنامه ورزشی منظم برای خود تعیین کنید. ورزش‌هایی که باعث می‌شوند ماهیچه‌های شما در برابر نیروی جاذبه مقاومت کنند (مانند پیاده‌روی، دویدن، ایروبیک و وزنه‌برداری) برای تقویت استخوانها بهترین هستند. از مصرف الکل و دخانیات دوری کنید و کافیئن زیاد را نیز از برنامه روزانه تان حذف کنید.
تفاوت استئوپنی با پوکی استخوان چیست؟
برخلاف پوکی استخوان، استئوپنی یک بیماری نیست. در استئوپنی تراکم استخوان فرد پایین است. درواقع استخوانهای شما به اندازه طبیعی متراکم نیستند اما آنقدری هم ضعیف نیستند که به عنوان پوکی استخوان در نظر گرفته شوند. در بسیاری از موارد، استئوپنی می تواند منجر به پوکی استخوان شود، بنابراین اگر پوکی استخوان دارید، باید اقداماتی را برای تقویت استخوان های خود انجام دهید.
خلاصه مطلب
پوکی استخوان یکی از بیماری هایی است که اگر به موقع درمان نشود، ممکن است عوارض جدی برای فرد به همراه داشته باشد. این وضعیت موجب چندین شکستگی در نقاط مختلف بدن می شود که نه تنها دردناک هستند بلکه برای بهبودی این شکستگیها زمان زیادی نیاز است و منجر به عوارض دیگری شود. به عنوان مثال، برای درمان شکستگی لگن فرد باید مدت زمان طولانی در رختخواب باشد که خطر لخته شدن خون، ذات الریه و سایر عفونت ها را افزایش می دهد.
با این حال خبر خوب این است که کارهای زیادی می توانید برای پیشگیری و درمان پوکی استخوان انجام دهید، از تغذیه صحیح و ورزش گرفته تا مصرف داروهای مناسب. اگر فکر می کنید در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان هستید با متخصص ارتوپدی صحبت کنید.
