کندرومالاسی پاتلا (Chondromalacia patellae) یا نرمی کشکک زانو که با نام «زانوی دوندگان» نیز شناخته می شود، وضعیتی است که در آن غضروف موجود در سطح زیرین کشکک زانو تحلیل رفته و به اصطلاح نرم می گردد. این وضعیت در میان افراد جوان و ورزشکار شایع بوده و گاهی ممکن است در افراد مسن مبتلا به آرتروز زانو نیز رخ دهد. در این مقاله می خواهیم در مورد بیماری نرمی غضروف کشکک زانو، علت ایجاد، نشانه ها و روش های پیشگیری و درمان آن با شما صحبت کنیم.

کندرومالاسی اغلب اوقات به عنوان آسیب ناشی از استفاده بیش از حد در ورزش در نظر گرفته می شود و ممکن است به دنبال چند روز توقف تمرینات نتایج مثبتی در بهبود آن مشاهده گردد. در برخی موارد نیز علت کندرومالاسی، عدم قرارگیری صحیح محور زانو بوده و در نتیجه، به دنبال استراحت درد آن کاهش نمی یابد. علائم زانوی دوندگان شامل درد زانو و احساس سایش استخوان ها به هم بوده و گاهی نیز ممکن است کاملاً بدون علامت باشد. در چنین مواردی فرد هیچ گاه جهت درمان کندرومالاسی کشکک به پزشک مراجعه نکرده و این بیماری در وی نهفته باقی خوهد ماند.

تقویت کشکک زانو به کمک فیزیوتراپی می تواند تا حد زیادی در درمان نرمی غضروف پاتلا مؤثر باشد. در موارد مقاوم و شدید، درمان های جراحی نیز به بیماران پیشنهاد می شود. اگر شما هم از درد زانو رنج می برید و علت آن را نمی دانید، کندرومالاسی پاتلا ممکن است یکی از دلایل بالقوه مشکل شما باشد. بنابراین اگر می خواهید در مورد این بیماری و درمان آن بیشتر بدانید حتماً تا پایان این مقاله ما را همراهی کنید.

علت بروز نرمی غضروف کشکک زانو چیست؟

کشکک زانوی شما در حال طبیعی در جلوی مفصل زانو قرار می گیرد. هنگامی که زانوی خود را خم می کنید، قسمت پشتی کشکک بر روی غضروف استخوان ران (فمور) در محل زانو می لغزد. کشکک از طریق زردپی ها (تاندون ها) و رباط ها (لیگامان ها) به استخوان ساق پا و استخوان ران متصل می گردد. هرگاه هر یک از این اجزا نتواند به درستی حرکت کند، ممکن است منجر به ساییده شدن کشکک بر روی استخوان ران گردد. این ساییده شدن می تواند به تحلیل رفتن کشکک و ایجاد بیماری کندرومالاسی پاتلا یا زانوی دوندگان بیانجامد.

حرکات نامناسب کشکک زانو بر اثر موارد زیر ایجاد می شوند:

• نحوه قرارگیری نامناسب و هم تراز نبودن زانو به علت یک بیماری مادرزادی
• ضعف عضلات پشت ران (همسترینگ ها) و عضله چهارسر (Quadriceps) جلوی ران
• عدم وجود تعادل بین عضلات نزدیک کننده و دورکننده ران
• استرس مکرر به مفصل زانو، برای مثال به دنبال دویدن، اسکی یا پرش
• ضربه یا آسیب مستقیم به کشکک زانو

علائم نرمی غضروف کشکک زانو چیست؟

کندرومالاسی کشکک زانو معمولاً به صورت درد در ناحیه زانو یا درد پاتلوفمورال تظاهر پیدا می کند. ممکن است هنگام خم  و صاف کردن زانوی خود در این بیماری، احساس سایش یا تق تق کردن زانوان را تجربه کنید. درد اغلب پس از یک دوره نشستن طولانی مدت و یا در هنگام انجام فعالیت هایی که فشار قابل توجهی را به زانوهای شما وارد می آورند، (مانند ایستادن به مدت طولانی یا ورزش کردن) تشدید می یابد.

تشخیص و درجه بندی کندرومالاسی کشکک زانو

پزشک در معاینه نرمی کشکک زانو بیش از هر چیز به دنبال نواحی تورم یا حساسیت به درد (تندرنس) در زانو می گردد. همچنین ممکن است نحوه قرارگیری کشکک نسبت به ران پا را مورد بررسی قرار دهد. هم راستا نبودن کشکک با ران می تواند به عنوان یکی از نشانه های کندرومالاسی پاتلا در نظر گرفته شود. پزشک ممکن است به کشکک زانوها در حالت کشیده فشاری با مقاومت ثابت وارد آورده و از این طریق سعی در تعیین میزان حساسیت و شدت کندرومالاسی نماید.

تست های تشخیصی زیر می توانند به پزشک در تشخیص نرمی غضروف کشکک زانو و نیز درجه بندی آن یاری رسانند:

• عکس رادیوگرافی ساده (X-ray) آسیب به استخوان یا نشانه های قرارگیری نامناسب کشکک زانو یا آرتروز را شناسایی می کند.
• تصویربرداری MRI ساییدگی و یا پارگی غضروف ها را نشان می دهد.
• آرتروسکوپی زانو یک فرآیند کم تهاجمی برای مشاهده داخل مفصل زانو بوده و از طریق یک اندوسکوپ و یک دوربین درون مفصل زانو انجام می شود.

درجه بندی نرمی کشکک زانو

شدت بیماری زانوی دوندگان با اعداد ۱ تا ۴ درجه بندی می شود. درجه (گرید) ۱ نمایانگر کمترین شدت و گرید ۴ مطرح کننده بالاترین شدت کندرومالاسی است.

• گرید ۱: در این مرحله غضروف در ناحیه زانو دچار نرمی شده است.
• گرید ۲: گرید ۲ بیانگر نرم شدن غضروف به همراه بروز خصوصیات غیرطبیعی در سطح آن است. این مرحله معمولاً به عنوان مرحله آغاز از بین رفتن بافت در نظر گرفته می شود.
• گرید ۳: در گرید ۳ نرمی غضروف کشکک زانو، غضروف نازک گردیده و بافت آن به طور فعال تحلیل می رود.
• گرید ۴: این درجه شدیدترین درجه کندرومالاسی بوده و بیانگر تحلیل رفتن بخش قابل توجهی از غضروف و در معرض قرار گرفتن استخوان زیرین آن است. این بدان معناست که سایش استخوان به استخوان به طور شایع در زانو رخ خواهد داد.

گزینه های درمانی و درمان قطعی نرمی کشکک زانو

هدف از درمان کندرومالاسی پاتلا، کاستن از فشار بر روی کشکک و مفصل زانو عنوان شده است. استراحت، ثابت نگه داشتن و گذاشتن یخ بر روی مفصل نخستین گام های درمانی خواهند بود. آسیب غضروفی ناشی از بیماری زانوی دوندگان ممکن است با استراحت به طور خود به خودی به حالت اولیه بازگردد.

گاهی اوقات پزشک به مدت چند هفته برای فرد داروهای ضدالتهاب مانند ایبوپروفن تجویز نموده که این داروها موجب کم کردن التهاب اطراف مفصل می گردند. با این حال در صورتی که درد، تورم و حساسیت به درد همچنان باقی بماند، ممکن است نیاز باشد گزینه های درمانی زیر مد نظر قرار گیرند:

فیزیوتراپی (روش غیرجراحی و بدون تهاجم)

فیزیوتراپی در این مورد عمدتاً بر تقویت عضلات چهارسر ران، عضلات همسترینگ و عضلات نزدیک کننده و دورکننده  ران تمرکز داشته و قادر است استحکام عضلانی و تعادل شما را تقویت بخشد. تعادل عضلانی مانع از قرارگیری نامناسب و ناهم ترازی زانوها می گردد.

عموماً ورزش های بدون تحمل وزن بدن، مانند شنا و دوچرخه ثابت برای این کار پیشنهاد می شود. به علاوه، تمرینات ورزشی ایزومتریک که در آن ها سفت کردن عضله و مجدداً رها کردن آن به طور مکرر رخ می دهد نیز می توانند در حفظ توده عضلانی و تقویت کشکک زانو به شما کمک شایانی نمایند.

جراحی برای درمان نرمی غضروف کشکک زانو

همانطور که گفتیم گاهی اوقات ممکن است در بیماری کندرومالاسی پاتلا به منظور ارزیابی مفصل و تعیین شدت ناهم ترازی زانو احتیاج به عمل جراحی آرتروسکوپی داشته باشید. در این جراحی از طریق برشی بسیار ریز، یک دوربین به داخل مفصل شما وارد می شود. با استفاده از جراحی آرتروسکوپی می توان مشکلات موجود در مفصل را نیز برطرف نمود. یکی از تکنیک های جراحی بسیار متداول، رهاسازی جانبی (lateral release) نام دارد که در آن قسمتی از لیگامان های زانو به منظور حذف تنش و گسترش محدوده حرکت بریده می شوند.

گزینه های جراحی دیگر نیز شامل هموارسازی سطح پشتی کشکک زانو، پیوند غضروف و یا تغییر محل اتصال عضلات ران می گردد.

نکاتی برای پیشگیری از نرمی کشکک زانو باید رعایت کنید

شما می توانید با رعایت توصیه های زیر خطر بروز زانوی دوندگان را در خود تا حد زیادی کاهش دهید:

• از اعمال کردن تنش مکرر به کشکک زانویتان خودداری کنید. در مواقع مورد نیاز استفاده از زانوبند را فراموش نکنید.
• با تقویت عضلات چهارسر، همسترینگ ها و عضلات نزدیک کننده و دورکننده ران در ایجاد تعادل عضلانی در اندام تحتانی خود بکوشید.
• از کفی های مناسب برای کفش های خود استفاده کنید. این کفی ها قوس کف پای شما را افزایش داده و از این طریق میزان فشار وارد آمده بر زانوهایتان را کاهش می دهند. همچنین این کفی ها در هم راستا ساختن کشکک با دیگر بخش های اندام تحتانی نقش مهمی را ایفا می کنند.

در نهایت دقت داشته باشید که اضافه وزن، میزان تنش اعمال شده بر زانوهای شما را افزایش می دهد. بنابراین با حفظ وزن بدن خود در محدوده سالم می توانید بار این فشار اضافی را از زانوها و دیگر مفاصل خود بردارید. گام های مؤثری که از سوی پزشکان و متخصصان تغذیه برای کاهش وزن پیشنهاد می گردد عبارتند از:

• کاهش مصرف شکر و چربی
• خوردن میوه و سبزیجات و غلات کامل
• انجام فعالیت بدنی به مدت دست کم ۳۰ دقیقه در روز و پنج بار در هفته

سؤالات متداول:

۱. چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به نرمی غضروف کشکک زانو هستند؟

عوامل متنوعی می توانند خطر بروز کندرومالاسی کشکک زانو را در شما افزایش دهند. این عوامل عبارتند از:

• سن: نوجوانان و جوانان در معرض خطر بالای این بیماری قرار دارند. در طی جهش های رشد، عضلات و استخوان ها به سرعت رشد یافته و به صورت گذرا منجر به عدم تعادل عضلات می گردند.
• جنسیت: خانم ها بیشتر از آقایان در معرض بروز زانوی دوندگان قرار دارند. چراکه این افراد از حجم عضلانی کمتری برخوردار بوده و به همین علت قرارگیری غیرطبیعی زانوها در آن ها بیشتر رخ می دهد. همچنین فشار جانبی به کشکک زانو نیز در این افراد بیشتر است.
• کف پای صاف: داشتن کف پای صاف منجر به وارد آمدن فشار بیشتر به مفاصل زانو می گردد.
• آسیب قبلی: آسیب قبلی به کشکک زانو، برای مثال دررفتگی کشکک زانو می تواند شانس ابتلا به زانوی دوندگان را در شما افزایش دهد.
• سطح بالای فعالیت: اگر فعالیت فیزیکی بالایی دارید و یا ورزش هایی که در آن ها فشار زیادی به مفصل زانو وارد می شود را انجام می دهید، خطر ابتلای شما به مشکلات زانو بالاتر از سایرین خواهد بود.
• آرتروز زانو: نرمی غضروف کشکک زانو می تواند یکی از علائم آرتروز یا التهاب مفاصل و بافت زانو باشد. التهاب ناشی از آرتروز مانع از عملکرد صحیح کشکک زانو می گردد.

۲. آیا نرمی کشکک زانو خطرناک است؟

کندرومالاسی پاتلا معمولاً مشکل خطرناکی نیست و عوارض چندانی را فراتر از درد و احساس ناراحتی برای فرد ایجاد نمی کند. به علاوه در بسیاری از موارد نیز کندرومالاسی غضروف پاتلا به طور خود به خود و به دنبال استراحت کافی برطرف می گردد. با این حال اگر دردتان در عرض چند روز بهبود نیافت، حتماً به پزشک مراجعه کنید.

۳. آیا نرمی غضروف کشکک زانو درمان قطعی دارد؟

فرآیند ایجاد کندرومالاسی پاتلا از طریق تخریب غضروف سطوح مفصلی صورت گرفته و در اغلب اوقات غیر قابل بازگشت است. بنابراین فردی که دچار نرمی کشکک زانو می شود، احتمالاً در تمام طول عمر خود با این مشکل درگیر خواهد بود. با این حال با استفاده از روش های درمانی جراحی و غیرجراحی می توان تا حد زیادی علائم این بیماری را کاهش داد. داروهای ضدالتهاب استروئیدی مانند انواع کورتون و غیراستروئیدی (NSAIDها) مانند ایبوپروفن اساس درمان محافظه کارانه برای نرمی غضروف پاتلا به شمار می آیند. در مواردی ممکن است نیاز به درمان جراحی نیز وجود داشته باشد. با وجود این، پس از شکل گیری کامل بیماری، درمان قطعی نرمی کشکک زانو دور از انتظار خواهد بود.